شهرستان استهبان

– پیشینه تاریخی ( زبان – فرهنگ وآداب ورسوم )

کمابیش درمنابع متعدد تاریخی و جغرافیایی موجودنامی ازسرزمین استهبان آورده شده است0

فارسنامه ناصری گوید که نام این شهراستهبانات بوده که پس ازاستیلای عرب به اصطهبانات تغییریافته است 0 ریشه کلمه استهبان کلمه پهلوی “ سته “ است که باپسوند “ بان “ جمع شده وکلمه استهبان راتشکیل داده اند 0 بخش اول به معنای انگوروبخش دوم پسوندوبه معنای نگاهبان است که درحالت پیوسته به معنی انگورستان ومحلی جهت نگهداری وحفاظت ازانگورمی باشند 0 هم اکنون به زبان محلی شهرستان را “ صابونات “ می گویند که دراصل همان اصطهبانات است 0

زبــان :

یکی ازجلوه های فرهنگ شهرستان زبان می باشد 0 زبان مردم این منطقه فارســی است ولهجه های عامیانه درآن بسیارکم دیده می شود 0 علاوه برزبان فارسی اقلیتهای عشایرترک نیزدراین منطقه وجوددارند که به زبان ترکی صحبت می کنند 0 گفتگووسخنان روزمره مردم استهبان هرچندبالهجه خاصی نمی باشد اماازمقدارزیادی واژه های اصیل پارسی باستان وپهلوی برخورداراست 0

همچنین درمکالمات مردم علاوه برکلمات اصیل – لطیفه – امثال وحکم – داستانهای کوتاه وپندآمیزوگاه اشعارجایگاه خاصی دارند 0

نـــژاد :

مردم منطقه استهبان ازنژادسفید – هندواروپائی است – متون کهن ازاین نژادباواژه آریایی یادمیکنند 0

آداب ورسوم :

علاوه برتمامی مسایل فوق – جشنهای ملی – اعیادمذهبی – سوگواریها وهمچنین آداب ورسوم قسمتهای مهم دیگری ازفرهنگ مردم استهبان راتشکیل می دهند بطوری که این فرهنگ چهارچوب زندگی مردم رابوجودآورده وبدان نظم می بخشد 0 درتفکرمذهبی مردم برخی ازروزهای سال به جهت وقوع حوادث مهم وارزشمنددینی “ عید “ نامیده شده اند وبخاطرروح دینی حاکم برشهرستان بسیارموردتوجه اند 0 درروزهای جمعه دست کشیدن ازامورات دنیوی ومشاغل روزانه وانجام فرایض دینی وقرائت ادعیه درمساجدامری معمولی ورایج است 0 دراعیادی چون عید مولود – عیدمبعث – عیدغدیر – عیدقربان – عیدفطرونیمه شعبان مردم بابرپایی مراسم دعاونیایش درمنازل ومساجدوانجام مراسم عقدوازدواجها- احترام قلبی خویش راباسادگی تمام نسبت به این اعیادبیان می کنند بزرگترین عیدملی این منطقه جشن فرارسیدن اولین روزسال “ نوروز “ است وآداب آن تقریباً باتمامی نقاط کشوریکسان است 0 ازدیگرمظاهرفرهنگ مردم استهبان می توان به مراسم : ازدواج وعروسی – سوگواری حضرت اباعبدا000 الحسین (ع ) سوگواری درگذشتگان – انواع خوراکهای محلی – بازیهای محلی – آوازهاورقص های محلی – لباس های محلی و 000 اشاره نمود 0

هنرهای بومی وحرفه های این سرزمین فراوانند وازآنچه که هنوزوجودداردمی توان به صنایع محلی زیراشاره نمود : ملکی دوزی – رواردوزی – مشکودوزی – شیوه بری – گیره بافی – کلاه بافی – قالی بافی – کرباس بافی – پالان دوزی – نمدمالی – صابون پزی – جوغن تراشی – سنگ تراشی – مسگری – آهنگری – شیشه گری – سفالگری – سرامیک – کاشی سازی وچرمسازی 0

2 – موقعیت جغرافیایی واقلیمی :

شهرستان استهبان درشرق استان فارس قرارگرفته وازشمال به دریاچه بختگان ازجنوب به کوههای تودج ( توده ) ازغرب به دشت رونیز وازشرق به کوههای داراب وایج محدود میشود درحقیقت این منطقه دشتی است با وسعت 2000 کیلومترمربع ومیانگین ارتفاع 1731 مترازسطح دریا که توسط کوههااحاطه شده است 0 ازاین شهرمدار 29 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 30 دقیقه طول شرقی می گذرد 0 جاده کوهستانی شرق شهرستان به طول 35 کیلومتر عامل ارتباط آن بانی ریزاست 0 جاده غربی شهرستان به طرف شیرازازدشتهای به هم پیوسته گرده ورونیزمی گذرد 0 این جاده تاشیراز 175 کیلومتر طول دارد 0 کوههای مرتفع قسمتهای غربی ، جنوب غربی ، جنوبی وتاحدودی شمال منطقه رافراگرفته اند که مهمترین ارتفاعات آن سلسله جبال تودج است که دراصل دنباله زاگرس جنوبی میباشد 0 بلندترین ارتفاع دراین سلسله 2300 متراست 0

منابع آب منطقه راچشمه – قنات ورودخانه تشکیل می دهند 0 رودخانه های این شهرستان فصلی اند ودراسفند وفروردین سالهای پرباران ازارتفاعات جنوبی مشرف به شهرستان سرچشمه گرفته وباگذشتن ازغرب شهربه سوی شمال ، روستاهای خیر جاری می شوند 0

چشمه های “ قعری “ “ پادزهری “ ‌“ بوخو “ “ مرخنه “ و“ بک بک “ ازمهمترین منابع آب شهرستان به شمارمی روند 0 حداکثرگرمای تابستان 36 درجه وحداقل سرمای زمستان 5 درجه زیرصفراست 0 متوسط باران سالانه 300 میلیمترگزارش شده است 0

پوشش گیاهی این ناحیه اهمیت فراوان داردزیراجنگلهای پراکنده آن درختهای متنوعی رادرخودپرورش می دهند 0 درختان به ‌“ ارژن “ سروکوهی – جرگه و 000 طبیعت سرسبزی رابرای این منطقه فراهم آورده اند 0

البته درختکاری یکی ازویژگیهای مردم این سرزمین ازگذشته بسیاردوربوده است 0 بیشترین تعداد درختان این ناحیه درخت “ انجیر “ است واستهبان چه ازنظرمقداروچه ازکیفیت تولیدانجی مقام نخست رادرجهان داراست 0 علاوه برمواردفوق باغداران استهبان به پرورش انواع درختان باغی ازجمله انگور – بادام – انار – مرکبات ومقدارکمی سیب وگلابی وآلوسیاه می پردازند 0

مزارع شهرستان درشمال ، شمال شرقی وشرق قرارگرفته وباتوجه به شرایط مساعدجغرافیایی دراین منطقه گندم ، جو ، پنبه ، ذرت ، حبوبات ، زعفران ، صیفی جات وسبزیجات بخوبی پرورش می یابند 0

حیوانات شکاری وقابل صید درگذشته نه چندان دوربسیارفراوان بوده که متاسفانه براثرشکاربی رویه به حداقل رسیده است 0

ازلحاظ زمین شناسی خاک این ناحیه رسوبی ومخلوط باماسه وآهک است که دردشتهاازمقدارماسه کاسته می شود 0 دراین منطقه معادن سنگ مرمریت – چینی وسیاه وجوددارد که دراستهبان – خیر – رونیزوایج پراکنده اند 0 دررودبار ایج معدن منگنزشناسایی شده ولی هنوزبه مرحله بهره برداری واستخراج نرسیده است 0 معادن نفت نیزدرناحیــــــــه “ دم تنگ “ ( حدود ده کیلومتری غرب شهرستان ) ازمقادیرقابل توجهی نفت سبزبرخوردارند ورگه های طلانیزبه مقدارکم درخاکهای ناحیه رودباریافت شده است 0

وضعیت شهرستان استهبان ازنظر : تقسیمات کشوری :

- تعداد شهر : 3 شهر : شامل استهبان ، رونیز ، ایج

- تعداد بخش : 2 بخش : مرکزی ، رونیز

- تعداد دهستان : 3 دهستان : ایج ، خیر ، رونیز

- تعداد آبادی : دارای سکنه 61

- وسعت : 5/1968 کیلومترمربع

- جمعیت کل شهرستان : برمبنای سرشماری نفوس ومسکن سال 75 این شهرستان دارای 62931 نفرجمعیت میباشد

- جمعیت مردان : 32190 نفر

- جمعیت زنان : 30741 نفر

- جمعیت شهری : 37661 نفر

- جمعیت روستایی : 25241 نفر

- جمعیت غیرساکن : 29 نفر

- جمعیت فعال : 27% که شامل می شود 1699سس1 نفرمی باشد

- نرخ بیکاری : 6/8 درصد

وضعیت شهرستان استهبان ازنظر کشاورزی :

- میزان کل اراضی زیرکشت : 5/49109 هکتار

- میزان اراضی تحت اشغال باغات : 5/32300 هکتار

- میزان اراضی زیرکشت زراعی : 16809 هکتار

- میزان کل محصولات زراعی وباغی : 188881 تن

- میزان محصولات تولیدی باغی : 29931 تن

- محصولات عمده باغی شامل : انجیر ، انار ، بادام ، زیتون ، مرکبات ، انگور

- میزان محصولات زراعی : 58950 تن

- محصولات عمده زراعی : گندم ، جو ، کلزا ، ذرت ، پنبه ، چغندرقند ، گوجه ، هندوانه

- تعدادچاههای کشاورزی : 689 حلقه

- تعداد چاههای عمیق : 154 حلقه

- تعداد چاههای عمیق برقدار : 422 حلقه

- تعداد چاههای نیمه عمیق دستی : 535 حلقه

- تعداد قنوات : 35 رشته

- تعداد قنوات خشک شده : --

- تعداد قنوات دارای آب : 35 رشته

- تعداد چشمه ها : 11 رشته

وضعیت شهرستان استهبان ازنظر: صنعت :

- تعداد واحدهای صنعتی فعال : 21 واحد

- شامل : 1 کارخانه سیمان استهبان 2 کارگاه قطعه سازی ابتکار 3 سنگ شکن 4 پنبه پاک کنی 5 تأسیسات سیلندرپرکنی بوتان 6 کارتن سازی ثامن الائمه 7 کارخانه فرآورده های لبنی نوش 8 ماکارونی فجر 9 سنگبری استهبان سنگ 10 ذرت خشک کنی تعاون روستایی 11 کارگاههاوشرکتهای بسته بندی انجیر ( 10 واحدکه تعداد 375 نفردرآنهامشغول به کارهستند ) 0

وضعیت شهرستان استهبان ازنظر :

الف) خدمات زیربنایی :

- طول راههای آسفالته وفرعی : 146 کیلومتر

- طول راههای دردست احداث : 5/21 کیلومتر

- طول راههای روستایی : 103 کیلومتر

-

ب : گــاز :

- تعداد کل انشعابات گاز : شهراستهبان : 7370 انشعاب ، شهررونیز 950 انشعاب

- تعداد علمکهای منصوبه : شهراستهبان : 5435 عدد ، شهررونیز : 1116 عدد

- طول شبکه های گازرسانی : شهراستهبان : 106 کیلومتر ، شهررونیز 22 کیلومتر ، دهستان خیر 50 کیلومتر

- تعداد روستاهای برخوردارازگاز : 4 روستا ازتوابع دهستان خیر بخش رونیز شبکه گذاری شده است 0

- تعداد شهرهای برخوردارازگاز : 2 شهر : استهبان ، رونیز

ج : ارتباطات :

- تعداد مراکزتلفن شهری : 1 مرکز

- تعداد مراکزتلفن روستایی : 10 مرکز

- تعداد شماره تلفنهای ثابت منصوبه : 16251

- تعداد شماره تلفنهای همراه فعال : 2750

د : آب وبرق :

- تعداد مشترکین برق : 18742 امتیاز

- تعداد مشترکین آب آشامیدنی : 14060 انشعاب

- تعداد مشترکین آب آشامیدنی شهری : شهر استهبان 9900 ، شهررونیز 2600 ، شهرایج 1560

- تعدادد مشترکین آب آشامیدنی روستایی : 4762 انشعاب

- تعداد سدها ی موجودباذکرنام : تنهاسددردست احداث سدی برروی رودخانه رودبال ازتوابع بخش مرکزی میباشدکه بنام سدرودبال مشهوراست0

هـ : اموربهداشتی ودرمانی :

- تعداد مراکزبهداشتی : 6 واحد

- تعداد خانه های بهداشت فعال : 18 واحد

- تعداد تختهای بیمارستانی : 105 تخت

و : جاذبه های گردشگری ومیراث فرهنگی :

1 - آثار تاریخی فرهنگی :

مهمترین آثارتاریخی فرهنگی این شهرستان به شرح ذیل میباشد :

الف : دهستان ایج :

1 چهل برکه : این اثرشامل تعدادی برکه است که درعصرآبادانی بوسیله آب باران وبرف پرمی شده است ، معروف است که این برکه هادرعصر امرای شبانکاره ( قرن چهارم تاهفتم ) ازآب چشمه بندره پرمی شده وبدین هدف آب راازطریق جویهایی که درکوههای منطقه کنده بودند به برکه هاانتقال می داده اند 0

ب : قلعه دارالامان :

این قلعه عظیم که درمنابعی چون مجمع الاناب بنام شبانکاره معرفی شده است ، هم اکنون بصورت مخروبه ای عظیم درکمرکش کوههای شمالـــی ایج واقع است ودراصطلاح محلی ( اگودبنگو ) نام دارد 0 اهمیت این اثرتاریخی ازدوجهت است یکی دارابودن ذخایرذیقیمت باستانی ودیگری آشکارکردن دوره ای ازتاریخ پنهان این سرزمین که می توان با استنادبه آثارمکشوفه بدان دست یافت 0

ج : چهارطاقی ومسجدسنگی ایج :

این اثرمربوط به عصرساسانی وبامعماری آن دوره ساخته شده است ، کاملاُ سالم وفقط سقف گنبدآن ازخارج بازسازی شده است کف چهارطاقی ازسطح زمین مقداری گودتراست وبرای ورودبه آن بایدچندپله کوتا ه راطی کرد سرچشمه قناتهای واقــع دربن دره به داخل چهارطاقی هدایت شده وآب به حوض وسط آن واردمی شود 0 این آثارازلحاظ ویژگی های معماری منطبق بامعماری عصرساسانی است ( طاق بستان ) پس ازاسلام درسال 603 هجری قمری شخصی بنام ( امیرالحاجب ) فرمان ایجادیک محراب اسلامی دردیواره ته ایوسان راداده واین عبادتگاه زردشتی ازآن زمان به مسجدی اسلامی تبدیل شده است 0 هم اکنون این ایوان به مسجدسنگی معروف است چهارطاقی درزاویه شمال جاده ورودی استهبان به ایج درسرازیری جاده ازگردنه کوهستانی قراردارد 0

د : چهاربرکه :

درگردنه ایج جایی که جاده ازبلندترین ارتفاع به سوی ایج سرازیرمیشود درسمت راست جاده اصلی یک جاده فرعی سنگلاخ به سمت جنوب غـــرب کشیده میشود این جاده درادامه به جایی می رسدکه دراصطلاح بومی ( تووه اشبه ) نامیده میشود دراینجاازدل یک صفحه سنگی چهارعددحوض بزرگ تراشیده وصفحه سنگی تراشیده شده ای رابصورت یک سرپوش ازپهنابرروی این حوض هاقرارداده اند 0 این حوض هاقدمت چندهزارساله دارند وبه « استودانهای زرتشتی شبیه » هستند 0

هـ : قلعه دختر :

درجاده اصلی استهبان به نی ریزجایی که جاده فرعی ایج ازآن جدامیشود درشرق منطقه درختان انجیرفراوانی دشت وکوه راپوشانده اند که مردم استهبان این قسمت را‌ً بناسک ً می نامند روی سطح این کوه آثاری وجوددارد که ازحضورمردمانی زردشتی خبرمی دهد 0 استودانهای بزرگ سنگی روی این کوه آتشکده سنگی وخربه های قلعه ای درشرق صفحه مربوط به قبل ازاسلام هستند 0 درسالهای بعدازاسلام ساکنان این منطقه باایجادآبراهه های باریکی ازسراشیبی اطراف این استودانهاآبهای سطحی صفحه رابه داخل استودانها هدایت می کرده اند 0 همچنین برروی این حوض هاطاق هائی ازسنگ وساروج ساخته اند که اکنون همه آنهابه داخـــــل حوض هافروریخته اند علاوه براین آثارسدی بزرک ازسنگ وساروج درشکاف طبیعی این کوه وجودداردکه بسیارزیبامیباشد 0

سایرآثارتاریخی دهستان ایج عبارتند از :

مسجدجامع کبیر، تپه های شیشه گری ، تل صابونی ، تپه رودبال ، قلات دخترایـج (شرق ایستگاه مخابراتی ) دربقلعه درجنوب روستای دربقلعه ، تپه های مغولی ومسجدمحله بین ایج وروستای درب امامزاده وتل سلیمان 0

2 آثارتاریخی دهستان خیر عبارتنداز :

درروستای ماهفرخان چهارطاقی بزرگی است که ازسنگ وساروج ساخته شده است ودرمیان باغات اناراین روستاجلوه زیبائی دارد 0 درزاویه شرقی وجنوبی درگاه ودرورودی دیده میشود 0 دربرابردرگاه شرقی درزاویه غربی بنانیز درگاه دیگری واقع شده است درضلع شمالی بنادیواری یک دست قرارداردوبه نظرمیرسدازپشت به بنای دیگری که اکنون کاملاً تخریب شده است وصل بوده است 0 دردرون چهارطاقی گنبدبا نیم دایره ای کم عمق وضربی های کوچک درچهارزاویه سقف تزیین شده است ازلحاظ سبک معماری وویژگی های بنامیتوان این بنارامتعلق به عصرساسانی دانست 0

سایرآثاردهستان خیر :

قلات دربندان واقع درروستای دربندان 0

قلات محمدآباد واقع درروستای محمد آباد

قبل ازورودبه روستای قشم قاوی درحدفاصل چشمه آب گرم خیروروستای خانه کت درسمت چپ جاده خرابه های آتشکده وجود دارد که ازآن بنافقط مقدارکمی باقی مانده است درروستای خانه کت کاروانسرای شاه عباسی ازآثارعصرصفویه وبرج راهداری ازآثارقاجاریه 0

آثارتاریخی دهستان رونیز :

اشکفت گبر ، بنای امامزاده ابراهیم وآثارباستانی روستای دهویه معروف به شهرگمشده ، قلعه کفار ( تنگ مرغک) وخرابه های حوزه علمیه بخش رونیز 0

جاذبه های طبیعی وتفرج گاهها :

وجودچشمه سارهاوسسقناتهاودریاچه بختگان به طول 60 کیلومتردرشهرستان استهبان ودرجه حرارت مناسب وریزش قابل توجه باران درمنطقه باعث اعتدال هوای شهرستان وسرسبزی کوهستانهایش شده است به همین دلیل تمام منابع جغرافیایی کهن اینجاراازمناطق سردسیرفارس معرفی کرد ه اند درحالیکه این منطقه درشرق فارس ونزدیک به اقلیم کویری قراردارد 0 اگرچه این نعمات خدادادی درنظراول فریبنده وزیباست اماازآن جهت که نقش چندانی دردرآمدمردم منطقه ندارد به حال خویش رهاشده اند 0 این تفریح گاههاباتمام زیبائیهایش تنهاگاهگاهی سایه ساری اند جهت تفریح موقتی مردم شهرستان 0 البته ازگوشه وکنارمنطقه وشهرستانهای اطراف مشتاقان مناظرطبیعی وتفریحگاههاپیوسته به اینجامی آیند وساعاتی ازشبانه روزخودرادرآنجامی گذرانند بطوری که مردم استهبان درطول سال شاهدورودمیهمانان فراوانی ازدورونزدیک سرزمینمان به تفریحگاههای این شهربالاخص آبشاروباغات جنوب ودرکنارچشمه سارهامیباشند 0 بایداعتراف کردکه این تفریحگاههای طبیعی ودلکش شهرستان که خودمنبع بالقوه ای جهت صنعت گردشگری میباشد ازنظرمسئولین کشورمان به دورمانده است درحالی که بازپروری واحیاء گیاهان ونباتات درتفریگاه جنوبی استهبان و بازسازی صحیح تفریحگاههاوایجادسدوآب نماهای زیباکه ازهدررفتن آب جلوگیری میکند وهم به زیبائی منطقه می افزاید میتواندبه حفظ وتوسعه این محیط کمک کند وباتوجه به اینکه تعدادی ازمالکین باغات جنوب شهر، باغات خودرابه تفریگاه تبدیل نموده اند وازطرفی اداره آموزش وپرورش وناحیه مقاومت بسیج اقدام به احداث اردوگاه وباشگاه فرهنگیان نموده اند تاحدی مشکلات مسافرین مشتاق راحل کرده ولی چنانچه درایجادهتل ومهمانپذیرشبانه روزی وایجادامکانات رفاهی ازطریق مسئولــین وبخش خصوصی سرمایه گذاری شودمسافرین بیشتری میتوانند ازتفریحگاههااستفاده نمایند وازمحل دیگری میتوان بعنوان تفریحگاه نام برد سددردست احداث رودبال ازتوابع بخش مرکزی میباشد که چنانچه مسئولین وبخش خصوصی اقدام به سرمایه گذاری نمایند میتواند یک قطب تروریستی تبدیل گردد 0

آمارشهدا وجانباز

ان ، آزادگان :

تعداد شهدا : 500 نفر

تعداد رزمندگان : 3050

تعداد جانبازان : 1050 نفر

تعداد آزادگان : 45 نفر